Wystawy czasowe

Wystawa „Fabryka Norblina. Było / Jest” to fotograficzna podróż w czasie, ukazująca przemiany jednego z najważniejszych kompleksów przemysłowych Warszawy. Ekspozycja dostępna jest dla zwiedzających do 30 czerwca 2025 roku. Autorami zdjęć są Michał Jaszowski i Marcin Czechowicz.

Kompleks pofabryczny znany dziś jako Fabryka Norblina, mieszczący się przy ul. Żelaznej 51/53 w Warszawie, to miejsce wyraźnie wpisane w krajobraz stołecznej Woli. Niesie ze sobą niemal 250 lat wielowątkowej historii – zarówno Warszawy, jak i całej Polski.

Dzieje tego miejsca tworzyli zarówno przedstawiciele znamienitych rodów – Norblinów i Wernerów – jak i anonimowi projektanci, inżynierowie, majstrowie i robotnicy. Jego początki sięgają końca XVIII wieku, gdy w tym miejscu znajdował się ogród i willa królewskiego dworzanina, Franciszka Ryxa. Przemysłowy rozdział rozpoczął się dopiero ponad 70 lat później – za sprawą Edwarda Luckfielda i Gustawa Hennigera. Następnie z fabryką związała się niemiecka firma z Petersburga – Bracia Buch, której nazwa z terenem zakładów przy Żelaznej w Warszawie będzie związana do okresu drugiej wojny światowej. 

Przełomowym momentem był rok 1882, gdy Ludwik Norblin, jego siostra Albertyna oraz jej mąż i zarazem wspólnik Teodor Werner kupili teren przy Żelaznej. Choć dziś potocznie mówimy „Fabryka Norblina”, to właśnie Wernerowie odegrali w jej historii większą rolę, przejmując zarządzanie zakładami po bezdzietnym Ludwiku Norblinie. Wtedy też zakłady funkcjonowały pod nazwą: Norblin, Bracia Buch i T. Werner.

Dramatyczny zwrot nastąpił wraz z wybuchem II wojny światowej. Po odmowie podpisania volkslisty przez Wacława Wernera, fabryka została przejęta przez okupanta, zniszczona we wrześniu 1939 i sierpniu 1944, a po wojnie znacjonalizowana. Przekształcono ją w Walcownię Metali „Warszawa”. Produkcja przy ul. Żelaznej 51/53 zakończyła się w 1981 roku – zakład przeniesiono na ulicę Palisadową, czyli warszawskie Bielany. W latach 1982–2009 obiekty użytkowało Muzeum Techniki NOT. Następnie teren trafił w ręce syndyka masy upadłościowej i został sprzedany prywatnemu inwestorowi – Grupie Capital Park.

Od czasów Luckfielda i Hennigera fabryka była znana z wyrobów metalowych – przede wszystkim platerów, czyli posrebrzanej galanterii: sztućców, talerzy, mis, świeczników. Aby je wytwarzać, potrzebne były metalowe prefabrykaty – blachy, rury, pręty i kształtowniki. Jeszcze przed I wojną światową kierownictwo fabryki doszło do wniosku, że bardziej opłacalne będzie produkowanie samych prefabrykatów, które stanowiły podstawę gwałtownego technicznego rozwoju Cywilizacji Zachodniej. Po II wojnie światowej produkcji platerów już nie wznowiono.

Historia Fabryki Norblina, nierozerwalnie związana z dziejami Warszawy i Polski, pełna jest dramatycznych wydarzeń, które odcisnęły piętno na jej budynkach i maszynach. Przymusowa ewakuacja w głąb Rosji w 1914 roku, kryzysy gospodarcze lat 20. i 30., zniszczenia w latach 1939 i 1944, odbudowa w latach powojennych, przeniesienie produkcji oraz opieka ze strony Muzeum Techniki – wszystko to pozostawiło trwały ślad w tym miejscu.

Koncepcja wystawy „Fabryka Norblina. Było / Jest” opiera się na zestawieniu dwóch perspektyw – dwóch spojrzeń fotografików wykonujących zdjęcia w odstępie trzynastu lat: w 2012 i 2025 roku. Fotografie Michała Jaszowskiego dokumentują stan zabytkowej substancji fabryki sprzed rewitalizacji – z widocznymi śladami dramatycznych wydarzeń, które odcisnęły swoje piętno zarówno na budynkach, jak i na historii miasta oraz kraju. Z kolei zdjęcia Marcina Czechowicza ukazują tę samą przestrzeń po przeprowadzonych w latach 2017-2021 pracach konserwatorsko-restauratorskich, których nadrzędnym celem było zachowanie maksymalnej liczby śladów historii przy jednoczesnym usunięciu oznak dewastacji. Jednym z założeń wystawy było także możliwie wierne powtórzenie kadrów z 2012 roku, aby uchwycić zmiany w tej samej perspektywie i ukazać transformację Fabryki Norblina w sposób bezpośredni i porównawczy.

Wystawę można oglądać w przestrzeni wystawienniczej w budynku Plater na poziomie +1 oraz online.

Ekspozycja zatytułowana „Nie tylko secesja w wyrobach firmy Norblin, Br. Buch i T. Werner” to wystawa prezentująca piękno i bogactwo wzornictwa przemysłowego firmy Norblin, Br. Buch i T. Werner. Dostępna jest dla zwiedzających w dniach 18 grudnia 2024 – 3 sierpnia 2025.

Wystawa ukazuje unikatowe obiekty użytkowe i dekoracyjne, które odzwierciedlają przemiany stylistyczne od XIX wieku aż po okres międzywojenny. Dzięki nim można zobaczyć, jak zmieniały się trendy w sztuce użytkowej na przestrzeni niemal dwóch stuleci.

Oto, jak tę fascynującą historię opisuje jedna z kuratorek wystawy, dr Joanna Paprocka-Gajek:

Prawie 200 lat działalności firmy założonej przez Wincentego Norblina w Warszawie to imponująco długi czas, zwłaszcza w dziedzinie wzornictwa przemysłowego, które podlegało wpływom zmieniającej się mody i upodobań nabywców. Okres 1819-1939 był szczególnie burzliwy pod względem zmian stylistycznych. Znacznie zwiększyła się możliwość podróżowania po Europie, skąd czerpano nowe idee i nowinki formalne, chętnie rozwijane na ziemiach polskich przez rodzimych artystów oraz wytwórców przedmiotów codziennego użytku. Po długim trwaniu stylów historycznych i akademickich, secesja podniosła znaczenie obserwacji natury; to z niej twórcy zaczęli czerpać inspiracje, ujawniane następnie w formach i dekoracjach wyrobów użytkowych. Około roku 1900 styl nazwany „Secesją” zatriumfował na wystawie światowej w Paryżu. Układające się naturalnie, płynne linie i wzory roślinne dominowały w formach secesyjnych mebli, wyrobów ze szkła, ceramiki, kamienia i metali. Na zmiany stylu szybko zareagował także przemysł platerniczy. Plastyczny metal świetnie nadawał się do modelowania nowych wzorów czerpanych z obserwacji natury. Powstawały naczynia i sztućce dekorowane kwiatami irysów, oplatane gałązkami powoju i polnymi kwiatami, chętnie dopełniane falistą linią rozpuszczonych włosów i kształtów postaci kobiecych. Wyroby z tego okresu, ale i nie tylko, będące obiektem pożądania ówczesnych odbiorców i dzisiejszych kolekcjonerów, mogą Państwo zobaczyć na wyjątkowej wystawie w Muzeum Fabryki Norblina.

Wystawa została przygotowana przez zespół kuratorski w składzie: Joanna Paprocka-Gajek, Renata Pieniek oraz Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie, a obiekty zostały użyczone dzięki uprzejmości pasjonatów: Tomasza Gapińskiego, Piotra Gulczyńskiego, Sebastiana Królaka i Kamila Zawadzkiego.

Ekspozycja towarzyszy wystawie „Niecodzienne przedmioty codziennego użytku. 200 lat platernictwa w Polsce”, organizowanej przez Muzeum Pałacu Króla Jana III w Wilanowie (29.11.2024 – 3.08.2025).

„Zetrzyj z włosów pył bitewny” to zorganizowana przez Archiwum Akt Nowych, Fundację Archeologia Fotografii i Muzeum Fabryki Norblina wystawa fotografii Ryszarda Białousa i Tadeusza Sumińskiego – dwóch powstańców, którzy – mimo tragicznych przeżyć – potrafili dostrzec otaczające nas piękno i zatrzymać je w kadrze. Na wystawie prezentowane będą fotografie krajobrazów przyrody Polski i Argentyny (Patagonia) – miejsc, z którymi związali swoje powojenne życie autorzy zdjęć. Ryszard Białous, dowódca batalionu „Zośka” oraz Tadeusz Sumiński, żołnierz tego oddziału, przeszli powstańczy szlak bojowy z Woli przez Stare Miasto, Śródmieście aż po Czerniaków. Swoje dalsze życie związali z różnymi zakątkami świata. Ryszard Białous wybrał, nie bez przymusu, życie na emigracji i zamieszkał w Argentynie. Tadeusz Sumiński pozostał w Polsce, a gdy przeszłość akowska zmusiła go do zmiany planów zawodowych – został zawodowym fotografikiem. Ich zdjęcia podziwiać można w przestrzeni wystawienniczej w budynku Plater na poziomie +1 od 3 sierpnia do 2 października. Kuratorkami wystawy są Magdalena Hartwig i dr Agnieszka Pietrzak. Za projekt graficzny odpowiada Beata Świerczyńska.

Ryszard Białous ps. Jerzy (1914-1992) – bohater Powstania Warszawskiego i wybitny architekt.

Urodzony w Warszawie, Ryszard Białous studiował architekturę na Politechnice Warszawskiej, a w 1936 r. uzyskał tytuł inżyniera. Był aktywnym harcerzem i żołnierzem. W trakcie II wojny światowej działał w konspiracji, współtworzył Szare Szeregi, a podczas Powstania Warszawskiego dowodził batalionem „Zośka”.

Po wojnie, zmuszony do emigracji, zamieszkał w Argentynie, gdzie realizował się zawodowo jako architekt i urzędnik państwowy. Projektował m.in. uzdrowiska i lotniska, pełnił też funkcję ministra ds. planowania i rozwoju w prowincji Neuquén. Mimo życia na obczyźnie, na zawsze pozostał związany z Polską.

W 2019 r. jego prochy sprowadzono do Polski i pochowano w kwaterze batalionu „Zośka” na Powązkach.

Tadeusz Sumiński ps. Leszczyc (1924-2009) – żołnierz Batalionu „Zośka” i wybitny fotograf.

Urodzony w Badurkach, w czasie II wojny światowej trafił do Warszawy, gdzie walczył w Powstaniu Warszawskim. Był częścią legendarnej akcji uwolnienia więźniów z „Gęsiówki” oraz bohaterskiego przebicia się z upadającej Starówki do Śródmieścia. Po wojnie, po powrocie z obozu jenieckiego, studiował w Warszawie, lecz jego życie zawodowe uległo zmianie po aresztowaniu przez UB.

Sumiński poświęcił się fotografii, dokumentując polskie krajobrazy i życie powojennej Polski. Był członkiem Związku Polskich Artystów Fotografików i autorem licznych wystaw. Jego prace cechowała wierność dokumentalnej czarno-białej fotografii.

Zmarł 23 lutego 2009 r. w Warszawie.

Nową wystawę czasową w naszym Muzeum tworzy ekspozycja platerów w stylu art déco, wytwarzanych w Fabryce Norblina w latach 30. XX wieku. Zakład proponował je klientom otwartym na nowoczesność i oryginalność. Norblinowskie patery, cukiernice czy koszyki utrzymane w tej stylizacji charakteryzują się geometryczną formą i zrytmizowaną kompozycją. Wśród projektantów, z którymi Fabryka Norblina współpracowała w okresie międzywojennym, byli m.in. Julia Keilowa i Leon Szatzsznajder.

Jednym z przedmiotów, które w znakomity sposób oddają ducha epoki nacechowanej żywiołowym tempem przemian w stylu życia, zamiłowaniem do tego, co innowacyjne oraz wiarą w postęp i potencjał nowych technologii, jest cukiernica Kula. Zaprojektowała ją Keilowa właśnie, około 1935 roku na zlecenie Fabryki Norblina. Dziś cukiernica zaliczana jest do kanonu arcydzieł polskiego wzornictwa.

Wystawa czasowa prezentuje platery ze zbiorów Muzeum Fabryki Norblina, z kolekcji Adama Leja, a także ze zbiorów Muzeum Warszawy.

To Muzeum Warszawy było również bezpośrednią inspiracją do stworzenia tej ekspozycji. Od 21 marca do 1 września można w nim bowiem podziwiać wystawę „Julia Keilowa. Projektantka”, która opowiada o tej wybitnej warszawskiej rzeźbiarce i metaloplastyczce, między innymi, w kontekście emancypacji kobiet projektantek oraz w odniesieniu do wybitnych europejskich twórczyń pierwszej połowy XX wieku. Muzeum Fabryki Norblina jest partnerem wystawy.

Zachęcamy do obejrzenia ekspozycji „Julia Keilowa. Projektantka”. Szczegóły:

https://muzeumwarszawy.pl/wystawa/julia-keilowa-projektantka/

W Muzeum Fabryki Norblina w Warszawie odbyła się wystawa prezentująca kopie prac Stefana Norblina, jednego z najwybitniejszych artystów II Rzeczpospolitej. Ekspozycja, obejmująca 24 dzieła artysty, dostępna była w dniach od 28 lutego 2024 do 31 maja 2024 roku, na poziomie +1 w budynku Plater. Prace pochodzące z lat 20. i 30. XX wieku zostały udostępnione dzięki współpracy z Muzeum Plakatu w Wilanowie, Muzeum Narodowym w Poznaniu oraz Archiwum Państwowym w Lublinie.

Wystawa skupiała się na plakatach stworzonych przez Norblina na zlecenie Ministerstwa Komunikacji i Polskich Kolei Państwowych, promujących polskie miasta i regiony. Wśród eksponatów znalazły się również plakaty filmowe, reklamowe oraz anonse wydarzeń kulturalnych. Szczególną uwagę zwracał monumentalny wizerunek Marszałka Józefa Piłsudskiego, który podkreślał znaczenie polityczne tamtego okresu.

Norblin, wybitny artysta, zainspirowany swoimi podróżami po Europie, wprowadził do polskiej plastyki okresu międzywojennego unikalną wizję artystyczną. Jego prace wyróżniały się nowoczesnym podejściem i świeżością, które odróżniały je od innych dzieł graficznych tego czasu.

Wystawa przypominała również o związkach Stefana Norblina z rodem Norblinów, znanym z działalności przemysłowej w Warszawie, oraz o jego dalszej karierze po wybuchu II wojny światowej, kiedy to wyjechał z Polski i zyskał międzynarodowe uznanie dzięki monumentalnym dekoracjom pałacowym tworzonym w Indiach. Po wojnie osiedlił się w Stanach Zjednoczonych, gdzie niestety zakończył swoje życie w 1952 roku.

Na terenie Fabryki Norblina, na skwerze Jana Piotra i Stefana Norblinów, codziennie po zmroku wyświetlana była krótka animacja inspirowana twórczością Stefana oraz jego prapradziadka, Jana Piotra Norblina. Wystawa była nie tylko okazją do podziwiania unikalnej sztuki, ale także do głębszego zrozumienia dziedzictwa artystycznego rodziny Norblinów.

Wystawa pt. „Budda Warszawski”, która odbywała się od 10 października 2023 roku do 17 marca 2024 roku w Muzeum Fabryki Norblina w Warszawie, była wydarzeniem, które wzbogaciło ekspozycję o zaskakujące eksponaty. Na Żelazną 51/53 wróciły wtedy dwie figurki Buddy, wyprodukowane w fabryce Norblina około 1913/1914 roku na zamówienie rządu Mongolii.

Te blaszane figurki Buddy miały niezwykłą historię, która sięgała ponad 100 lat wstecz. W 1912 roku, niedługo po odzyskaniu przez Mongolię niepodległości od Chin, władze tego kraju zleciły wykonanie 10 000 posągów Buddy długiego życia, znanego jako Amitajus. Aż 9 000 z tych figurek zostało wyprodukowanych w zakładach firmy Norblin, Bracia Buch i T. Werner w Warszawie. Dwie z tych figurek, dzięki uprzejmości kustosza Macieja Magury-Góralskiego, trafiły do Muzeum Fabryki Norblina, które mieści się na dawnych terenach fabrycznych.

Wystawa umożliwiła odwiedzającym zgłębienie historii tych figurek, której dalszy ciąg był równie interesujący. Figurki trafiły do świątyni Megdżid Dżanrajsig w klasztorze Gandan w stolicy Mongolii, lecz w wyniku rewolucji komunistycznej w latach 30. XX wieku większość tych cennych zbiorów została zniszczona lub rozgrabiona.

– Ta historia była rzeczywiście niesamowita – mówił Artur Setniewski, dyrektor Muzeum Fabryki Norblina. – 9 000 figurek Buddy z Fabryki Norblina trafiło do świątyni Megdżid Dżanrajsig, jednak po rewolucji komunistycznej zbiory te zostały niemal doszczętnie zniszczone. W imieniu Muzeum Fabryki Norblina chcę serdecznie podziękować Panu kustoszowi Maciejowi Magurze-Góralskiemu za ich wypożyczenie. Dzięki temu goście naszego Muzeum mogli poznać tę niezwykle ciekawą historię i nietypowy wyrób zakładów przy Żelaznej.

Wystawę można było podziwiać w jednej z witryn muzealnych w Fabryce Norblina, a pełne szczegóły tej fascynującej historii można było poznać podczas zwiedzania Muzeum z przewodnikiem.